Uczniowie z Ukrainy w polskich szkołach czy poza nimi? Najnowszy raport pokazuje niepokojące dane

Raport „Poza szkołą. Analiza barier systemowych dla nastolatków z Ukrainy przebywających w Polsce” został zrealizowany przez Care International w Polsce, Save the Children w Polsce i International Rescue Committee (IRC). Poświęcony jest on m.in. problemowi nieuczęszczania przez ukraińskich uczniów do szkół, co – jak czytamy w raporcie – może zagrażać „ich rozwojowi społecznemu i edukacyjnemu oraz znacząco utrudniać integrację z polskim społeczeństwem”.

– Jednym z kluczowych ustaleń tego badania jest brak mechanizmów pozwalających na monitorowanie liczby dzieci osób uchodźczych i migrantów, które nie uczęszczają do szkoły. Istnieją różnice pomiędzy danymi szacunkowymi podawanymi przez różne instytucje. Te najbardziej zachowawcze sugerują, że ponad 100 000 osób fizycznie nie uczęszcza do szkoły, ale twierdzi, że kontynuuje edukację w trybie internetowym zgodnie z ukraińskim programem nauczania – czytamy we wprowadzeniu do raportu.

Kiedy 24 lutego 2022 roku wybuchł konflikt rosyjko-ukraiński, do naszego kraju przyjechała młodzież i dzieci zza wschodniej granicy, która rozpoczęła kształcenie w polskim systemie edukacji. Stawali wówczas oni przed różnymi wyzwaniami m.in. barierą językową, stresem psychospołecznym związanym z przymusowym przesiedleniem, rozłąką z przyjaciółmi i rodzinami, brakiem pewności co do przyszłości – jak wskazują twórcy raportu.

W analizie zwrócono uwagę na to, jak polskie szkoły i organizacje społeczne współpracowały na rzecz rozwiązywania powyższych problemów. Przygotowano także zalecenia, dotyczące udzielenia wsparcia w zakresie edukacji i integracji dzieciom i młodzieży pochodzącym z Ukrainy.

Raport porusza wiele ważnych kwestii dotyczących edukacji i funkcjonowania dzieci ukraińskich w Polsce. Poniżej przedstawiamy najważniejsze wnioski płynące z analizy.

Ogólne wnioski na temat ukraińskich uczniów:

• dane na temat ukraińskiej młodzieży pozostającej poza szkołą, które pozwalają monitorować i analizować ich sytuację i na ich podstawie podejmować decyzje, są ograniczone;
• ukraińscy nastolatkowie w dużej mierze wybierają ukraińską edukację online zamiast polskich szkół, zwłaszcza starsi nastolatkowie, którzy mają nadzieję na kontynuację edukacji w Ukrainie;
• dobrostan opiekunów odgrywa znaczącą rolę w tym, czy i w jaki sposób nastolatkowie przystępują do różnych form edukacji. Opiekunowie borykają się bowiem z licznymi obowiązkami, a także dochodzą do siebie po stresie związanym z wojną i przesiedleniami oraz podejmują wysiłki na rzecz znalezienia zatrudnienia w Polsce na odpowiednim poziomie i nie zawsze są w stanie wspierać swoje dzieci w szkole;
• spadek frekwencji w szkołach spowodowany pandemią COVID-19 wpływa na wyższe wskaźniki braku zapisów i wyboru ukraińskiej edukacji zdalnej;
• niewiele wiadomo na temat sytuacji edukacyjnej dzieci bez opieki i rozdzielonych z rodzinami, które mogą mieć zróżnicowany dostęp do polskich szkół w zależności od tego, czy są wspierane przez polski system ochrony dzieci.

Ukraińscy uczniowie są poza polskim systemem edukacji:

• przyjęcie do polskich szkół jest utrudnione ze względu na zwiększony tłok w szkołach, czas przyjazdu i składania wniosków o przyjęcie do szkoły w danym roku szkolnym, a także poziom zrozumienia procedur rekrutacyjnych;
• bariery kulturowe i językowe są jednym z głównych powodów, dla których ukraińscy nastolatkowie rezygnują lub nie decydują się na uczęszczanie do polskich szkół, a ograniczona dostępność asystentów międzykulturowych w szkołach, którzy mogliby ich wspierać, jest kolejnym czynnikiem związanym z obawami dotyczącymi zapisania się do szkoły lub pozostania w niej;
• ukraińscy nauczyciele borykają się z trudnościami w przenoszeniu uprawnień do polskiego systemu i podejmują inne prace, aby opiekować się swoimi rodzinami;
• ukraińska edukacja zdalna nie zapewnia świadectw potwierdzających ukończenie nauki online, a przeniesienie wcześniej uzyskanych ukraińskich ocen szkolnych może być trudne.

Socjalizacja i stan psychospołeczny uczniów:

• ukraińska młodzież pozostająca poza szkołą nie angażuje się w kontakty z polską młodzieżą i doświadcza zwiększonej izolacji, co wpływa na jej dobrostan psychospołeczny;
• świadczenia oferowane przez społeczność lokalną i organizacje pozarządowe są korzystne, jednak tacy świadczeniodawcy powinni dołożyć starań, aby zapewnić odpowiednie bodźce motywacyjne i udogodnienia dla osób uczęszczających zarówno na zajęcia online, jak i stacjonarne;
• dostosowane do specyfiki kulturowej świadczenia wsparcia psychospołecznego są niewystarczające, by zaspokoić potrzeby ukraińskich nastolatków dochodzących do siebie po konflikcie, przesiedleniu i izolacji społecznej.

Edukacja międzykulturowa i nie tylko:

• organizacje pozarządowe odgrywają znaczącą rolę w dostarczaniu świadczeń i informacji dla ukraińskich uchodźców i uchodźczyń w zakresie ścieżek edukacyjnych, choć mają ograniczone możliwości bezpośredniego działania w szkołach;
• niektórzy polscy nauczyciele aktywnie tworzą materiały informacyjne i działania angażujące uczniów;
• potrzeba więcej uwagi i środków na działania międzykulturowe, które łączą polską i ukraińską młodzież oraz promują solidarność i wzajemne zrozumienie.

Integracja i umożliwienie zapisu dziecka do polskiej szkoły:

• poziom finansowania i wsparcia ze strony polskich władz jest głównym czynnikiem wpływającym na gotowość ukraińskich rodzin do posyłania nastolatków do polskich szkół;
• nastolatki i opiekunowie dostrzegają znaczenie polskich szkół dla nauki języka i integracji, o ile spełnione są inne niezbędne warunki, takie jak regularna dostępność asystentów kulturowych i nauka języka;
• dostępność zasobów krytycznych, takich jak wsparcie psychospołeczne, jest konieczna, aby ułatwić ukraińskim nastolatkom pomyślne przejście do polskich szkół i do szerszego środowiska kulturowego.

W raporcie znalazły się także zalecenia dotyczące kształtowania przyjaznego środowiska społecznego i edukacyjnego dla dzieci i młodzieży przybyłej do Polski z Ukrainy. Są to m.in.:

• zwiększenie przez polski rząd inwestycji w sektor edukacji na szczeblu centralnym i zdecentralizowanie zasobów, aby zagwarantować, że szkoły będą w stanie przyjąć ukraińskich nastolatków;
• wprowadzenie oraz wspieranie kompleksowego i opartego na współpracy mechanizmu monitorowania i weryfikacji ukraińskiej młodzieży pozostającej poza systemem szkolnym;
• podmioty publiczne i prywatne powinny wspólnie zlecać dalsze badania, aby lepiej zrozumieć sytuację i angażować się w zaspokajanie potrzeb grup najbardziej narażonych i zmarginalizowanych, w szczególności dzieci bez opieki i rozdzielonych z rodziną, społeczności romskiej, dzieci z niepełnosprawnościami i ewakuowanych dzieci przebywających w schroniskach;
• polski rząd, darczyńcy instytucjonalni i prywatni powinni zwiększyć wsparcie oraz pogłębić współpracę z organizacjami pozarządowymi i społeczeństwem obywatelskim w zakresie edukacji, wsparcia społecznego i ochrony ukraińskich nastolatków.

Z kolei wśród zaleceń technicznych znalazły się m.in. rozszerzenie programów pomocy językowej i kulturowej w szkołach, aby zapewnić regularne i jednolite świadczenia w całym kraju skierowane do ukraińskiej młodzieży, przeznaczenie dodatkowych środków na rozszerzenie odpowiednich kulturowo świadczeń w zakresie zdrowia psychicznego i wsparcia psychospołecznego w szkołach, a także dokonanie przeglądu i oceny istniejących procedur akredytacji ukraińskich nauczycieli oraz uznawanie świadectw uczniów uczestniczących w ukraińskiej edukacji (zarówno stacjonarnej, jak i internetowej).